TÍN NGƯỠNG DÂN NƯỚC VĂN LANG
Lê Thái Ất
(Lê Thái Ất là một luật gia đă dạy trung học và
đại học tại Sài G̣n thời Việt Nam Cộng Ḥa. Ông là tác giả nhiều sách giáo khoa
giá trị bậc trung và đại học, hiện sống ở Hoa kỳ và đă cho xuất bản tại đây cuốn
"Ngôn ngữ Việt Nam" (1996)
và cuốn "Văn hóa Việt Nam"
(1999).)
Lịch sử văn
hóa dân tộc cho biết trước khi tam giáo-đạo Khổng, đạo Lăo và đạo Phật-du nhập
vào nước ta, từ thời Hồng Bàng (2879-258 trước Tây Lịch) dân nước Văn Lang đă có
sinh hoạt văn hóa trải dài thời gian mấy ngàn năm. Người dân nước Văn Lang chưa
có đạo giáo, tôn giáo nào v́ không có Giáo chủ, không có Chân sư lập thuyết, lập
đạo thành hệ thống để truyền bá trong dân gian như Khổng tử, Lăo tử, hay Đức
Thích Ca. Tuy vậy, nói dân nước Văn Lang đă có sinh hoạt văn hóa là tại đă có
tín ngưỡng, niềm tin vào một Quyền năng thiêng liêng nào đó, là nền tảng tủy lơi
cho văn hóa trong đời sống tâm linh con người. Đạo giáo hay tôn giáo là hệ thống
hóa, là dùng ngôn từ diễn tả niềm tin đó do một Chân sư thực hiện. Tín ngưỡng có
trước, đạo giáo hay tôn giáo có sau. Câu hỏi đặt ra: Dân nước Văn Lang có tín
ngưỡng ǵ? Quyền năng thiêng liêng nào đă tạo dựng được niềm tin cho dân nước ta
thời cổ đại? Những vật ǵ đă biểu tượng cho niềm tin đó?
Nhân loại
có tín ngưỡng thời cổ đại, tôn xưng một con vật hay một vật thể, một hiện tượng
thiên nhiên để thờ phụng, đó là sự bái vật. Dân nước Văn Lang theo lệ
chung này thờ Thần Mặt Trời và một số vật thiêng liêng khác có liên quan
đến nông nghiệp.
* Mặt Trời
được coi như một Thần quyền thiêng liêng, một thiên thần có nhiều quyền năng hơn
hết các thiên thần khác. Mặt trời đă ban cho ánh sáng và hơi nóng, ban cho sinh
khí nuôi sống muôn loài, từ nhân loại đến cầm thú và cây cỏ. Nói cách khác, Thần
Mặt Trời là Đấng Thiêng Liêng tối cao của dân nước Văn Lang. H́nh ảnh mặt trời
tỏa sáng và hơi nóng là vật thiêng liêng được dân gian tôn thờ. H́nh ảnh này c̣n
lưu trên mặt trống đồng, coi như chứng tích văn hóa cổ đại của dân tộc Việt Nam.
* Sau Thần
Mặt Trời, hai con vật được coi như vật tổ được tôn thờ là chim Mê Linh và Giao
Long. Chim Mê Linh c̣n goi là chim Lạc, một giống chim quư như chim phượng hoàng
(phượng là con trống, hoàng là con mái). Giao Long là loài thủy quái sống dưới
nước như con thuồng luồng. Cũng có truyền thuyết nói là Ngạc Thần, một giống cá
sấu có khả năng trấn áp các loài sống dưới nước.
* Ngoài ra
một số con vật được coi như thiêng liêng v́ đă giúp cho nông nghiệp, có liên
quan đến thời tiết nắng mưa:
Con cóc
tượng trưng cho quyền năng làm ra mưa. Người dân có niềm tin này v́ thấy khi cóc
nghiến răng kêu th́ trời chuyển mưa.
Con nai
tượng trưng cho quyền năng là khô ráo. Khi thấy đàn nai tràn xuống đồng bằng là
thời tiết khô hạn, khi có mưa lụt th́ người dân cầu xin cho nai xuất hiện.
Con gà
trống gáy sáng coi như quyền năng làm cho mặt trời mọc lên đem sự sống đến muôn
loài.
* Ngoài
Thiên Thần Mặt Trời và các Vật Thần vừa kể, dân nước Văn Lang c̣n tôn thờ Nhân
Thần, đó là nguồn gốc của tập tục thờ cúng tổ tiên. Tổ tiên là những người đă
khuất được coi như quyền năng phù hộ cho con cháu được đông đúc, ấm no hạnh
phúc, cung cấp một nguồn nhân lực dồi dào cần thiết cho sự phát triển trồng trọt
và chăn nuôi.
Tóm lại về
tín ngưỡng, dân nước Văn Lang đă tôn thờ ba loại quyền năng thiêng liêng: Thiên
Thần, Vật Thần và Nhân Thần. Chính phần Nhân Thần đă trở thành tính nhân bản
trong văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam từ thời Hồng Bàng, mặc dù dân nước
Văn Lang không có một đạo giáo, một tôn giáo nào.
Riêng về
nhân thần cho đến ngày nay con dân đất nước vẫn c̣n theo tinh thần tín ngưỡng
truyền thống dân tộc có từ thời Hồng Bàng. Nhân thần là nhân vật có công ơn lớn
lao với mọi người trong cuộc sinh tồn, sau khi từ trần được người dân tưởng nhớ
đến lập đền thờ, cúng bái hàng năm để tỏ ḷng ngưỡng mộ tri ân. Dân tộc Việt Nam
có ba bậc nhân thần thuộc ba phạm vi khác nhau trong cuộc sống cộng đồng xă hội:
Trong phạm
vi toàn thể dân tộc, có Quốc Tổ Hùng Vương, các vị anh hùng như Hai Bà Trưng,
đức Trần Hưng Đạo, vua Lê Lợi, vua Quang Trung..., các công thần danh tướng như
Phạm Ngũ Lăo, Lê Lai, Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản...
Trong phạm
vi xă thôn, có Thần hoàng làng thờ ở đ́nh làng là người có công đàu với dân làng
như khai hoang lập ấp, dạy nghề sinh sống cho mọi cư dân, cứu đói năm có thiên
tai mất mùa... Dân làng tôn xưng vị ân nhân và được triều đ́nh nhà vua ban sắc
phong về làng để thờ, gọi là thủ tục phong thần.
Trong phạm
vi gia tộc, có tổ tiên được con cháu thờ ở nhà thờ do ông tộc trưởng chăm nom lo
việc cúng lễ ngày tết và ngày giỗ. Có họ to đông con cháu ở xa nhau c̣n có nhà
thờ từng chi hay từng gia đ́nh để thuận tiện việc thờ cúng gia tiên.
Tục lệ thờ
cúng để tỏ ḷng biết ơn các vị Nhân thần đă là điểm son tín ngưỡng trong văn hóa
nhân bản của dân tộc Việt Nam.
Lê Thái Ất
|