Để miêu tả sự đói nghèo cùng cực của đại
bộ phận người dân nông thôn thời Pháp thuộc, nhà văn Thạch Lam đă chưng ra
h́nh ảnh một gia đ́nh – "nhà mẹ Lê" với cái ổ rơm – trong đó "chó mẹ chó
con lúc nhúc" !
Ngỡ đấy chỉ là những thước phim quay
chậm về một quá khứ vốn đă xa xôi và ngậm ngùi. Nhưng không, giữa ḷng một
thành phố lớn bậc nhất đất nước mà hơn một thập niên gần đây mọi cư dân
hầu như đều được ăn ngon mặc đẹp này – đâu đấy vẫn c̣n có những con người
đành phải sống dưới mức thậm khổ. Xót thay, những con người ấy lại là đám
trẻ con hoặc vừa rời vú mẹ hoặc từ lâu không rơ bố mẹ là ai. Một số có bố
mẹ song đưa đón đi về không chừng không đổi… nói ǵ chuyện cơm áo thất
thường bữa đói bữa no.
Tựa những cây non, lũ trẻ hiếu động luôn
vươn tới nơi đâu giúp chúng nẩy nở. Than ôi, trên năm chục đứa trẻ con nhà
nghèo bằng cách này hay cách khác được quy tụ về đây – ngôi chùa Từ Hạnh
đang xây dang dở, mỗi ngày đều có thói quen… cúi lom khom trên sân chùa
nhặt nhạnh từng thứ có thể chơi hoặc giúp các cháu h́nh dung ra đấy là thứ
đồ chơi dành riêng cho trẻ: vài ba viên sỏi óng ánh hay con búp bê cụt tay
rụng tóc nào đấy… Nào có nề hà ǵ đối với chúng bởi “trẻ vốn có khả năng
nghe những điều vô thanh và thấy những điều vô h́nh" nên chỉ bấy nhiêu thứ
nhặt nhạnh kia cộng hưởng với trí tưởng tượng, chúng sẽ hội đủ một thế
giới để đùa vui…
Nhưng với chúng ta liệu có tránh khỏi
chạnh ḷng và tự hỏi – "các cháu thực sự được sinh ra để sống hay ngẫu
nhiên có mặt trên đời chỉ do bố mẹ sau một cơn vui ?"… Bằng không, sự tồn
tại triền miên và vô vọng trong cảnh đói ăn đói mặc, đói cả niềm vui nho
nhỏ của chúng làm sao có thể giải thích được ?
Mọi sự có là duyên khởi chăng ? Tiếc
thay, sư cô Như Diệu lại quá tiết kiệm lời – “Có ngon cho ăn ngon, có dở
cho ăn dở… nhiều ít không biết tính sao nữa" ! Thế việc cứu khổ sẽ kéo dài
được bao lâu, thưa sư cô ? – "Không, không biết sao nữa" !
Vâng – "không biết sao nữa" !
Vẻ nhẫn nại qua ánh mắt, sự trung thực
trong câu nói khiến chúng tôi chỉ biết lặng người. Một phụ nữ dáng vẻ chân
quê mà cuộc đời qua một số người thân quen cho biết… chỉ toàn những ngày
khổ nhọc – sư cô Như Diệu, khởi đầu sự nghiệp như một "bà mẹ Lê" của lũ
con trên năm mươi đứa không do ḿnh đẻ ra hơn mười năm trước, ở tuổi 45…
“Nếu chờ đủ sức đủ lực mới đứng ra làm
th́ biết bao giờ và sao gọi là… cứu khổ" sư cô ngập ngừng " …vả lại, có
chi đâu" .Và sư cô lần lượt "hạ sinh" không biết bao nhiêu cô cậu đủ mọi
trang lứa, ban đầu do ḷng trắc ẩn nhận giữ không công một vài trẻ trong
thời kỳ sài đẹn mọc răng… Thêm dăm ba cháu đang tuổi ăn cháo đái dầm bị
cha mẹ bỏ lăn bỏ lóc để chạy cơm từng bữa, quanh chùa. Dần dần, sư cô “bấm
bụng” nuôi ăn một số lớn tuổi hơn…“lên chín lên mười nhưng trông chúng tội
nghiệp quá, nhận nuôi không th́ quá liều mà làm ngơ cũng không được”. Ai
chẳng thương con song thân phận tứ xứ đến thành phố ngụ cư, tiêu chuẩn vài
ngàn tiền ăn mỗi ngày vượt quá khả năng nên bố mẹ chúng thường xuyên… phó
mặc !
Tiếng lành đồn xa,“địa chỉ nuôi trẻ”
nghiệp dư của sư cô trở thành điểm hẹn cho từng cặp vợ chồng thuộc giới
lao động chân tay mang con đến, vô t́nh mấy ai thấu hiểu "trái tim vàng"
từ lâu đă… quá tải. "Khách không mời" mỗi ngày mỗi tăng, nhưng theo lời
nói vui mang tính cảm kích của một "chuyên viên" thiện nguyện – bác sĩ Hồ
đắc Duy – “sự vụng về trong khâu tổ chức của con người đầy hĩ xả ấy (tức
sư cô) th́… vẫn vậy" !
Việc tắm rửa, giặt rũ cho các cháu nếu
thiếu sự trợ giúp của quư lăo bà neo đơn tá túc quanh đấy, ắt chẳng biết
công tác từ thiện của sư cô sẽ đi về đâu. Chất lượng khẩu phần không thể
định trước bởi tùy thuộc vào sự hảo tâm của các chủ quán cơm trong khu
vực, các bà bán hàng rong, các sạp chợ sáng chiều đắc hay ế… Gạo nhận từ
bá tánh, soong chảo thiếu th́ nấu làm nhiều xuất. Rau cải, gia vị, thịt cá
thặng dư xin từ các nhà hàng bất kể ươn héo hay tươi ngon… nhận về lúc nào
và bao nhiêu… sư cô thường tính toán nhẩm và xác suất nhầm lẫn lại rất
cao… cũng "không biết sao nữa" !
Ấy thế, nhà trẻ của sư cô Như Diệu vẫn
tồn tại theo năm tháng, phải chăng “thánh nhân vốn đăi ngộ.. kẻ giàu từ
tâm" !
Riêng đồ chơi cho các cháu là một vấn đề
vô cùng nan giải, không chỉ với sư cô mà c̣n với những ai có thiện ư. Chị
LH. từ nước ngoài về mua một số, cọng thêm một số chúng tôi quyên góp từ
con em của bạn bè: chó bông gấu nhựa, thỏ mẹ thỏ con bằng đất nung, gà gô
vịt bầu... song chẳng được bao lâu. Mỗi cuối ngày ra về, cháu nào cũng
muốn giữ lấy làm của riêng cho ḿnh, không cháu nào chịu chia tay với bất
cứ con vật yêu nào cả. Và dường như bố mẹ các cháu cũng… đồng t́nh với
khuynh hướng tư hữu bẩm sinh này của trẻ, chẳng ai nỡ "ngọt ngào đề nghị"
các cháu buông ra, nói ǵ… giựt lại đồ chơi khỏi tay chúng dẫu để bào
quản, tránh hư hao hay thất thoát.
Sân chùa chỉ một đôi ngày sau v́ thế
vắng hoe… loài thú chơi. Trường hợp có con thú hoặc vật chơi nào c̣n sót
lại đâu đấy, cùng lúc rơi vào mắt xanh của nhiều cháu. Rất dễ đau ḷng cho
những ai nghe và thấy từ từng đôi môi đỏ mọng hay những ngón tay búp măng
ấy vung ra không thiếu những tràng chưởi thề tựa người lớn ở các bến băi,
từng vết cào cấu vào mặt mũi của nhau hung hăn không thua lũ mèo hoang
tranh mồi.
Làm sao có thể trông chờ ở vị sư cô một
phép thuật trị an hữu hiệu khi mà việc chạy ăn từng ngày cho bấy nhiêu
sinh linh đă "lực bất ṭng tâm" nếu không gọi là… bi đát. Nhân sự vật lực,
tŕnh độ quản lư, kinh nghiệm ḥa giải trẻ, khả năng thuyết phục phu huynh
mỗi khi sự cố xẩy đến, sự tế nhị với từng con người có thể do… đói ăn nên
cạn nghĩ. ?
Rồi với một nhân phẩm vẹn toàn đến thế,
sư cô không ít lần đă được “đền đáp” khá phũ phàng, lắm lúc mang tính phản
giáo dục trước mắt các cháu, bắt nguồn từ thái độ vô tâm và vô ơn của bố
mẹ sinh ra các cháu. Họ thờ ơ lạnh nhạt dẫu trước đó không lâu đă mang con
đến van nài, gởi gắm.
Thay v́ hàm ơn, sự túng quẫn hành hạ tâm
trí từng ngày khiến họ gần như trơ ra, quên hết cảm giác ứng xử sao cho
phải nhẽ. Mỗi lần đón con dù sớm hay muộn, mấy ai trong số bố mẹ các cháu
chịu nói lời cám ơn hay nở một nụ cười thân mật. Đôi lần có kẻ c̣n vung
tay đánh con trước mặt sư cô, kèm theo từng tràng chưởi đổng vốn đă giúp
nhà văn Nam Cao cấu thành chất liệu nặn nên một gă Chí Phèo "lừng danh"
hơn năm mươi năm về trước.
Sự quả cảm nghiêng vai cất bớt gánh nặng
từ đồng loại cùng khổ khác, sự dấn thân quyết t́m cho ra lư do để sống, để
làm đầy trái tim vốn đă không đủ chứa bao nỗi đau thương của chính ḿnh
của vị sư cô , bấy lâu được mấy ai san sẻ ? –“Nhưng thôi, cũng không biết
nói sao nữa” – sư cô lại cười, không rơ vui hay buồn sau một lần t́nh cờ
có người chứng kiến và kể lại.
Đấy có là "cái nghiệp" của sư cô và nếu
là "nghiệp" th́ thượng đế – sau khi trót nhỡ trao "cái nghiệp" ấy cho
người phụ nữ nhân hậu này, thượng đế ắt phải… thẹn thùng ?
Viết bài này chúng tôi không chủ ư mang
đến cho người đọc man mác một nỗi buồn, bởi điều đó không giúp chúng ta
phá vỡ được thành lũy của sự đói nghèo hiện vẫn tiếp tục vây bủa quanh một
tầng lớp lao động nào đó trong xă hội.
Nhưng, nói như sư cô Như Diệu “không thể
chờ đủ hăy làm" – càng không thể đồng hoá ḿnh với những kẻ bàng quan và
mộng mị, mong chờ phép lạ tự trời cao… thực chất nhẳm để tránh né hoặc
biện minh…
Đă qua rồi thời đại của những phép màu
và sư thụ động của những lời thuyết giảng.
Cần phải can thiệp tích cực dẫu “vụng
về” nhưng đúng lúc như vị sư cô cùng bao con người giàu thiện tâm khác vào
sự thăng trầm của cuộc sống. Nghiêm túc và thực tế cúi xuống với từng bi
kịch dẫu ở mức độ nào, góp phần lột xác những Chí Phèo cho xă hội hôm nay
lẫn ngày mai.
Thượng đế nếu có thật, sẽ không quên ơn
con người, không quên ơn chúng ta !