Cứ ra Tết độ mùng bảy là cụ Chánh lại làm một nồi canh riêu cá. Lúc ấy trời đă sang xuân, nắng dịu, gió thổi hiu hiu, những món rau tươi cũng rất sẵn sàng cho nồi canh riêu cá được đậm đà, mát mẻ hơn. Mọi người sau những ngày Tết ăn nhiều thứ nóng nảy, nặng bụng, đều cảm thấy khoan khoái, dễ chịu với nồi canh riêu cá, một món ăn dân giả, ngon miệng trên những mâm cơm của gia đ́nh miền Bắc.
Bà Chánh người Bắc Ninh, nơi xuất xứ những bài dân ca quan họ nổi tiếng. Thuở c̣n trẻ, bà cũng có đi hát đối, không phải v́ ăn chơi, lăng mạn ǵ nhưng đấy là nền văn hoá đặc trưng của dân tộc. Bà Chánh vào Nam thấy đám trẻ mỗi lần hát bài Dân ca Quan Họ, bà lại nhớ đến khúc "Người ơi, người ở đừng về" , cũng v́ mấy câu "Hai bên vạt áo ướt đầm như mưa" mà ông Chánh độ ấy c̣n trẻ, gốc người Thái B́nh, đă phải về quê nói với cha mẹ đến xin cô gái Bắc Ninh về làm vợ.
Năm năm mươi tư, dạo ấy bà Chánh c̣n trẻ,
mới độ bốn mươi th́ ông chết, bà một ḿnh dẫn ba người con xuôi
Tưởng hôm ấy ra đi bà Chánh bặt tin luôn
người thân ở quê nhà, nhưng lần hồi khi vào
Bà Chánh tiêu biểu cho một người phụ nữ
Việt
* * *
Bà Chánh di cư vào
Quan trọng nhất vẫn là vại dưa, vại cà,
Tết lại phải thêm món dưa hành để ăn với thịt mỡ. Món dưa hành miền Bắc sau này
cũng có khác đi khi ở miền
Nay th́ mọi người đă gọi bà Chánh bằng cụ,
khi anh con trai lấy vợ rồi có được ba đứa con lớn lồng nhồng cả lên. Cô con gái
kế cũng đi lấy chồng, c̣n mỗi cô út kén cá chọn canh vẫn ở nhà với mẹ, cụ Chánh
vẫn ở với con trai. Phong tục Việt
Buổi sáng hôm nay, cụ Chánh vọc tay vào vại dưa, xem lại mớ dưa chua cụ làm từ trong Tết. Mấy ngày Tết, cả nhà đă thanh toán nhanh chóng mấy món thịt đông, thịt kho nước dừa ăn với dưa cải, dưa hành của cụ. Dạo c̣n ở Bắc cụ Chánh chỉ làm thịt kho tàu, thịt thái từng miếng nhỏ cỡ hai đốt ngón tay, kho xong miếng thịt đỏ au, tươm mỡ, rất đậm đà. Nhưng từ lúc vào Nam, cụ bắt chước người miền Nam cắt thịt từng miếng to tướng, kho với hột vịt và dùng nước dừa tươi, nồi thịt kho trông thật hấp dẫn, vừa mềm, vừa béo, vừa thơm. Dầu vậy, thịt kho tàu hay thịt kho nước dừa, nếu không có món dưa cải chua th́ vẫn chưa đủ bộ. Ngay từ khi miếng dưa chua chưa đủ chua, c̣n nồng nồng vị cay và thơm lựng mùi hành xanh, các con các cháu cụ đă thắc thỏm khen ngon , đă bảo cụ Chánh làm dưa khéo từ hồi con gái.
Hôm nay chỉ c̣n ít thịt kho, cả nhà ăn đă ngán, cụ Chánh nh́n mớ dưa c̣n lại bảo con dâu:
- "Hôm nay đi chợ nhớ mua bún, cá thu tươi với lại cà chua, th́a là , hành lá. Nhớ là cà chua phải thật chín, rau sà lách, rau kinh giới và tía tô, thêm một bó ng̣ rí nữa mẹ nó ạ."
Cô con dâu người
Cô con dâu hiểu ư mẹ chồng, năm nào cũng vậy, nồi canh riêu cá là món cuối cùng tổng hợp tất cả những món ngon ngày Tết c̣n lại, vậy mà cả nhà ai cũng thích. Chị xách giỏ đi chợ, nhớ kỹ những món mẹ chồng dặn, v́ cụ Chánh chả mấy khi ra chợ, cụ ở nhà lănh phần ru cháu ngủ. Ra Tết đồ hàng bông rất rẻ và rất non, xanh mươn mướt. Bao năm rồi về làm dâu cụ Chánh, chị đă quen cái món rau xanh ăn với canh riêu cá của bà mẹ chồng. Những món bánh chưng, lạp xưởng, gị thủ, gị lụa, thịt kho, xáo măng giờ này xem đă nặng bụng lắm. Giữa tiết trời thế này, trong người thấy hao háo một cái ǵ man mát, tươi tươi , xem ra món canh riêu cá đáp ứng thật là đúng lúc.
Cô con dâu đi chợ về, b́nh thường th́ chị vẫn nấu ăn, nhưng đặc biệt món canh riêu cá ngày đầu năm phải đích thân do cụ Chánh nấu. Cụ rửa sạch mấy khứa cá thu với một chút nước muối, bao nhiêu thứ tanh tưởi trôi đi nhờ nước muối. Sau đó, cụ xát một chút muối tiêu vào từng khứa cá, rồi mới chiên sơ trên chảo mỡ. Cụ Chánh vớt hết dưa chua c̣n lại trong vại, dưa đă chua, ăn tươi th́ hơi ghê răng nhưng chua thế này th́ nấu riêu ngon tuyệt. Cụ trầm trồ nh́n mớ cà chua chín đỏ thẫm, cà phải chín th́ nồi canh mới ngon, là v́ trong cái chua ngọt của cà lẫn với cái chua dôn dốt của dưa, nó ḥa hợp y như là có thuyền th́ phải có sông vậy.
Cụ Chánh thái dưa, thái cà, đảo trên bếp với một chút hành lá, rồi tất cả những thứ thịt thà, mắm muối c̣n dư trong trạn cụ đổ cả vào nồi riêu. Người ta cho cụ là người tằn tiện, không bỏ phí một tí ǵ, nhưng nếu đă trải qua trận đói năm Ất Dậu như cụ, cả nhà suưt chết đói nếu không có người họ hàng giúp cho ít gạo nấu cháo, th́ không thông cảm được cái ḷng của cụ. Cái kinh nghiệm quí giá ấy, sau này các con cụ mới thấy rơ, nhất là anh con trai phải đi "cải tạo" mấy năm, càng nghĩ anh lại càng thương mẹ đă chắt chiu, tiện tặn.
Bây giờ cụ Chánh quay lại với nồi canh dưa của ḿnh. Tư nữa th́ cụ quên, c̣n phải cho vào tí mắm tôm, nhờ vậy hương vị của nồi canh dưa mới đậm đà, mà mấy anh muối hoặc nước mắm không làm sao có được. Ngần ấy thứ hỗn hợp với nhau, có thể nói nồi canh riêu cá là một thứ canh đặc biệt ḥa hợp tất cả những thứ đồ ăn linh tinh c̣n lại của nhà bếp, bát thịt kho cũ, bát mắm ăn dở, tất cả trộn lẫn vào nhau để thành một hương vị riêng. Bếp vừa lửa, canh sôi vài dạo, canh dưa phải nấu kỹ mới ngon, nhưng cũng không lâu quá để miếng dưa cải vẫn c̣n hơi sần sật, và cái màu cà chua đỏ thẫm lẫn lộn với màu dưa cải vàng, một lớp mỡ váng trên mặt nồi canh, nh́n đă thấy thèm.
Cụ Chánh cho những khứa cá thu chiên vào nồi canh dưa, cá lẫn với dưa, bốc lên một mùi dễ chịu. Người ta cũng có thể nấu dưa với sườn heo non, hoặc thịt ḅ bắp, nhưng thật ra không anh nào qua mặt được thứ riêu cá. Cụ sống ở vùng biển nên dùng cá biển cho tiện, thực ra thịt cá thu vừa thơm, vừa bùi, đem kho riềng th́ phải gọi là vô địch trong các thứ cá, trẻ con ăn không sợ hóc xương. Nồi canh dưa không thể nào ngon nếu không có hành, th́a là. Khi nấu canh xong, người nội trợ phải cho vào nồi canh rồi bắc ngay xuống bếp, mùi hành lá và th́a là đặc biệt dậy lên một mùi thơm khó mà tả nổi.
Trong lúc nồi canh đặt trên bếp, cụ Chánh đă lo sửa soạn món rau sống. Trong chiếc rổ to, những cọng sà lách non mềm mại, tươi hơn hớn như con gái đang xuân, rau ng̣ rí thật thơm, kinh giới, tía tô, dấp cá đầy vị thuốc. Người Việt Nam ḿnh sống trên đống thuốc mà không biết, những thứ rau cỏ hàng ngày đă cung cấp bao nhiêu thứ mát t́, mát vị, bổ âm bổ dương, lại cứ cầu kỳ đi t́m những thứ thuốc giời ơi, uống lắm chỉ phá gan, nát thận. Cứ nghiệm cái câu "thịt cá hương hoa, dưa cà căn bản", mới biết ông bà ta ngày xưa đă t́m ra được chân lư trong vấn đề ẩm thực, mới thấy cái văn minh, văn hóa của dân tộc tiềm tàng ngay từ trong cách ăn, nết ở.
* * *
Trưa hôm ấy, mâm cơm được dọn lên chỉ duy nhất có nồi canh riêu cá, đấy là dấu hiệu báo Tết đă hết, các món ngon, đầy bụng cũng không c̣n, nhà nhà đă trở lại những thức ăn dân giả đạm bạc. Gia đ́nh anh con trai cả, gia đ́nh cô con gái lớn, cô con út chưa chồng nhưng anh rể tương lai cũng được mời đến ăn canh riêu cá của cụ, chắc chắn là anh sẽ thành con rể sau này khi đă có dịp thưởng thức canh riêu cá.
Cả nhà quây quần quanh nồi canh riêu nóng, một rổ bún trắng ngần, mát như lụa, bún chan canh riêu nóng ăn với rau sống và một chút nước mắm cay. Cái hài ḥa của thực phẩm và rau cỏ đi với nhau làm khoan khoái lục phủ ngũ tạng trong cơ thể con người, nhưng cái chính là nó đă nói lên sự bền chặt, ấm áp của một gia đ́nh đoàn tụ. Họ nhai rau ráu, họ húp sùm sụp, miếng rau quyện vào miếng cá, bún cứ thế trôi tuồn tuột vào bao tử mọi người trong nhà, ăn đến đâu mát ruột đến đấy. Cụ Chánh hể hả nh́n niềm vui khoan khoái giăn ra trên nét mặt lũ con cháu cụ. Bát canh riêu cá chứa đựng biết bao nhiêu t́nh yêu của một người mẹ, đậm đà như miếng cá nằm trong bát canh sóng sánh, mát mẻ dịu dàng như các thứ rau xanh biểu hiện cho một tấm t́nh quê mộc mạc, chuyên chở được tất cả t́nh thương của người mẹ Việt Nam trong gia đ́nh, với t́nh quê hương bàng bạc trong đó.
Sau bữa ăn, hai cô con gái phụ chị dâu dọn dẹp mâm bát, cả nhà quây quần trong pḥng khách uống nước vối ăn chè kho. Năm nào cũng thế, nồi chè kho ăn lăn lóc măi ra giêng cũng chưa hết, v́ nó ngọt quá, nhưng cứ xong một bữa canh riêu cá ngon lành, miếng chè kho h́nh như bùi đậm hẳn lên, khi được chiêu bằng ngụm nước vối nóng.
* * *
Chẳng ai ngờ được có một ngày cụ Chánh lại theo đám con sống ở quê người. Sau năm 75, anh con trai bị đưa đi cải tạo ngoài miền Bắc, cụ lại khăn gói gió đưa đi thăm con, rồi nhân tiện đáo về quê cũ thăm mồ mả cha mẹ, ông bà. Bao nhiêu năm xa quê, cụ cứ thắt cả ruột khi nh́n lại xóm làng cũ, nơi chôn nhau cắt rốn nay đă tàn tạ, xác xơ, may là mồ mả cha mẹ vẫn c̣n v́ nhờ có mấy tấn đá ong quây quanh nên cũng c̣n dấu vết.
Chuyến xe lửa từ Nam ra Bắc, đi qua bao nhiêu đoạn đường dài, cụ Chánh không ngủ được, cụ đứng tựa vào khung cửa sổ của con tàu, ngắm nh́n cảnh quê xưa đang lần lượt trở về trong tầm mắt của cụ. Làng xóm miền Nam khác xóm làng miền Bắc, chỉ cần vượt qua ranh giới hai miền là cụ đă nao nao xúc động, khi nh́n thấy cây đa cao ngất với những luỹ tre xanh bao bọc thôn làng, dăm nóc nhà ngói đỏ, mấy đứa trẻ con đang chơi đánh đáo dưới bóng cây cổ thụ râm mát. Cụ cứ bùi ngùi măi, lúc bước thấp cao về tới quê xưa, ngôi Thánh Đường hồi ấy đẹp đẽ xiết bao, nay đă nghiêng ngả, tiều tụy như người ốm lâu ngày không vực được dậy. Nhưng lúc ấy hai miền Nam Bắc có khác ǵ nhau, mà cụ cũng không c̣n đường để chạy, măi cho đến ngày anh con trai và cả gia đ́nh được đi Mỹ theo diện HO, là cụ vui vẻ đi ngay không nuối tiếc.
Nói như thế không có nghĩa cụ là người bạc bẽo với quê hương, nhưng nếu không theo con cháu đi nước ngoài, mong ǵ cụ có để giúp đỡ cho người c̣n ở lại. Sang Mỹ, người cụ có khoẻ ra nhưng cái lưng lại c̣ng hơn, bao nhiêu năm vất vả người cụ không đổ xuống là may. Suốt ngày trong nhà, cụ lạch từ nhà trên xuống nhà dưới, từ trong nhà ra ngoài sân, rồi từ cái khoảng sân sau mát mẻ ấy, cụ trồng rau. Anh con trai sợ mẹ già vấp ngă khi vun tưới cho vườn rau sau nhà, đă gắn sẵn cho mẹ một hệ thống tưới cỏ tự động. Cứ mỗi chiều, cụ Chánh lạch bạch ra vườn, ngồi ở mé hiên gần cây hoa đào, phe phẩy chiếc quạt trong tay, cụ nh́n những tia nước phun lên rào rào trên những luống rau, luống cà, cụ lại ngỡ trời mưa. Cơn mưa xuân ở quê nhà ngày xưa cũng y như thế, trong trí cụ lại lan man h́nh ảnh ḿnh với áo tứ thân, những câu dân ca Quan Họ ngày trẻ tuổi. Cánh đồng lúa chín với những cô thôn nữ hai má rám nắng hồng, đôi môi đỏ v́ miếng trầu cánh phượng, những mối t́nh quê mộc mạc và đằm thắm, ư tứ kín đáo mà lại biết bao nhiêu t́nh. Buổi chiều mắt cụ Chánh tuy đă hấp hem, nh́n những giọt nước đọng trên rau cỏ trong vườn, sao nó cứ thấm thía t́nh tứ như câu quan họ ngày xưa:
" Người ơi! Người ở đừng về, Người về ta chẳng ư y cho về, Ta giữ vạt áo, ư a ta đề câu thơ, Người ơi! Người ở đừng về Người về em những ư y khóc thầm, Hai bên vạt áo ướt đầm, đầm như mưa, Người ơi! Người ở đừng về . . . . "
Không biết có phải v́ chiều nay nắng hanh hanh, cơn gió Xuân chợt tới mà bà cụ già tự dưng lại cất cái giọng khàn khàn để ca lại cái bài Dân ca Quan họ . Những giọt nước mắt nóng hổi bỗng dưng cứ chảy dài xuống đôi g̣ má nhăn nheo, cụ lấy vạt áo lau vội đôi hàng ïlệ, hóa ra cái t́nh quê vẫn c̣n nguyên trong ḷng cụ, như hương vị nồi canh riêu cá cụ cũng vẫn mang theo từ quê nhà tới quê người. Thế cho nên dẫu sống ở xứ người, sung sướng tới đâu, chẳng mấy ai đă quên được mảnh đất quê nhà, và những kỷ niệm ở quê hương, một lúc nào đó sống dậy, lại biến thành những nỗi nhớ đằm thắm dịu dàng cho suốt một đời vậy.
Bởi thế, đă bao nhiêu năm qua đi không thay đổi, nhà cụ Chánh vẫn duy tŕ nồi canh riêu cá, rau tươi và món chè kho vào ngày mùng bảy Tết. Đạm bạc, đơn sơ, nhưng cái ấm cúng của một gia đ́nh xum họp, ràng buộc với nhau bằng nồi canh riêu cá của bà mẹ già mới là những ǵ phải ghi nhớ măi.
Để tưởng nhớ đến Mẹ Già với "Nồi Canh Riêu Cá" ở quê nhà năm xưa. Nguyên Nhung, Xuân Ất Dậu. (TNAC, ĐVĐĐ đầu tháng 2 năm 2005, Tết Ất Dậu) |
|